Гурав, дөрвөн жилийн өмнө төрийн албан хаагч нөхөртэйгээ “Хоёулаа сарын сая, сая төгрөгийн цалинтай болчихвол л яг гоё болох гээд байна даа” хэмээн залуу хосын гэнэн сэтгэлээр ярьдаг байв. Тухайн үед хоёул 600 000-700 000 төгрөгийн цалинтай, хэрэглээндээ хүргээд таардаг байлаа. Ихэнх залуу хосын хүсдэгчлэн мөнгө хурааж, шинэ байранд орох зорилгод бидний цалин бараадах ч үгүй. Өнөөдөр бид өмнө нь хүсэж байсан цалингаа атгасан ч байранд орох, хангалттай мөнгө хураах нөгөөх мөрөөдөл улам л алсрах шинжтэй болов. Энэ бол өнөөгийн залуу гэр бүлд тохиолдож буй нийтлэг зураглал.  

Нэмэгдэхүүний байрыг солиход нийлбэрийн чанар өөрчлөгдөхгүй

Нэг үеийг бодвол цалин хөлс өссөн нь сайхан ч сүүлийн хоёр, гурван жилийн дотор "тэнгэрт гартал" нэмэгдсэн хүнс, өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ 2019 оныхтой харьцуулахад 20-50 хувиар "цойлсон" тул амьдралын чанарт ялгаа гарсангүй. Харин ч “Ковид-19”-ийн өмнөх он жилүүдтэй харьцуулахад иргэдийн амьжиргааны түвшин улам дордсоныг хэн хэнгүй мэдэж буй.

Өнгөрсөн оны IV улиралд 719 000 ажилтан нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн тухай тайланг НДЕГ-аас гаргажээ. Уг тайланд дурдсанаар, нийгмийн даатгал төлөгсдийн сарын дундаж цалин 1 068 000 төгрөг байгаа нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 1.1 хувиар өссөн үзүүлэлт аж. Өөрөөр хэлбэл, ажилчдын цалин 2020 оны IV улирлаас 100 гаруй мянган төгрөгөөр өсжээ.

Харин Үндэсний статистикийн хорооны мэдээлэлд дээрх тоог арай өөрөөр дурдсан. Тус хорооны мэдээлснээр нэг ажилтанд ногдох сарын дундаж цалин 2021 оны IV улирлын байдлаар 1.4 сая төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 110 (8.3 хувь) мянгаар өссөн аж. Энэ нь 2015 оны дундаж цалингаас 65.6 хувиар нэмэгдсэн үзүүлэлт боловч бодит байдалд иргэдийн худалдан авах чадвар ердөө 16.9 хувиар өссөн байна.

Тэгвэл нөгөө талд өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ 2015, 2021 болон 2022 оны гуравдугаар сард хэрхэн өөрчлөгдсөнийг хүснэгтээс харцгаая. Энэхүү мэдээлэл нь иргэдийн ихэвчлэн үйлчлүүлдэг томоохон зах, худалдааны төвүүдэд хийсэн судалгаанаас гаргасан дундаж үнэ юм. Мэдээллийг нийслэлийн Статистикийн газраас авсан болно.

Дээрх хүснэгтэд дурдсан цөөхөн нэр, төрлийн хүнсний үнэ ханшийг харахад л 2015 оноос хойш 30-50 хувиар нэмэгдсэн нь илт байна. Гэтэл импортын нарийн ногоо тэргүүтэй бусад хүнсний бүтээгдэхүүн тус бүр килограмм тутамдаа 20 000 төгрөгөөс дээш үнэтэй байгаа тул монголчууд байцай, төмс, луувангаас өөр ногоо идэж чадахгүйд хүрээд буй нь үнэн юм.

Тэгвэл бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд голлон нөлөөлсөн гэх шатахууны өртөг дээрх онуудад ямар байсныг харцгаая.

Үүнээс харахад түлшний үнэ өнгөрсөн оныхоос бараг тавин хувиар өссөн бол долоон жилийн өмнөхөөс хоёр “нугалсан” үнэд хүрчээ. Үүнийг дагаад бараа, бүтээгдэхүүний үнэ мөн хоёр дахин нэмэгдсэн нь илт. Тиймээс л нийгмийн эл байдал нэмэгдэхүүний байрыг өөрчилсөн ч нийлбэрийн чанарт нөлөөлөхгүй гэж хэлээд буй юм.

Дахиад ганцхан жишээ татъя. Бидний 2015 онд авдаг байсан 600 000 төгрөгийн цалин үхрийн 80 кг цул мах авахад хүрдэг байсан. Харин одоогийн 1.1 сая төгрөг өнөөдрийн үнэлгээгээр 75 кг "мах болжээ". Өөрөөр хэлбэл, цалин нэмэгдсэн ч үнийн өсөлтөөс болж иргэд өмнөхөөсөө бага хоол, хүнс авдаг болсон гэсэн үг шүү дээ.

Эдгээр дээр нэмээд, амьдралын чухал хэрэглээ болсон ус, цахилгааны үнэ өртөг орон сууц, гэр хороололд ч ялгаагүй өссөн. Шатахууны үнийг дагаад хувцас, гэр ахуй, гоо сайхны хэрэглэл, машин, техникийн хэргэлээ, боловсрол гээд бүх салбарт өртөг зардал өссөөр л байна.

Цалин хоёр, гурав, тав, арван сая төгрөг болсон ч энэ бүхэн өөрчлөгдөхгүй нь гарцаагүй гээд хэлчихвэл хилсдүүлсэн болохгүй байх. Гол нь жил ирэх тусам төгрөгийн ханш суларч, үнэ цэн нь буурсаар буй. Тодруулбал, ҮСХ-ны мэдээллээр 2015-2021 оны IV улирал хүртэл дундаж цалин хөлс 830 мянгаас 1.4 сая төгрөг болсон нь 65 хувиар өссөн үзүүлэлт мэт харагдана. Харин үүнийг АНУ-ын мөнгөн тэмдэгт рүү шилжүүлбэл 425 ам.доллароор үнэлэгдэх 2015 оны нэг сарын дундаж цалин өдгөө 475 “ногоон” болж буурсан байх жишээтэй (2015 онд долларын ханш дунджаар 1950, 2022 онд 2950 төгрөг байна). Эндээс бид төгрөгийн үнэ цэнийг харж болохоор.

Монгол төгрөгийн үнэ цэнийг дагаад бидний оюун ухаан, хөдөлмөрийн хөлс ч алдагдаж байна. Эдийн засгийн хямрал, үнийн өсөлтийн дарамтыг “нуруундаа үүрч” яваа ард иргэдийн тэсвэр тэвчээр дээд чинээндээ тулж, залуус нь “яаж ийгээд гадаадыг зорьё" л гэж зүтгэх болсон нь үнэн. Монголчууд хэдий болтол цалингаа татварт цавчуулж, үнийн өсөлтөд “гөвүүлсээр “ байх вэ. Эсвэл хүүхэд, хөгшид нь “бууриа сахиад”, залуус нь хүний хөдөлмөрийг шударгаар үнэлдэг, амьдрах ая тухтай харийн орныг зорьсоор байх уу.